Das Statutenbuch des Stiftes Xanten Ebook PDF

Katharina Hülscher

Katharina Hülscher

Diese Publikation zitieren

Katharina Hülscher, Das Statutenbuch des Stiftes Xanten Ebook PDF (2018), Aschendorff Verlag, Münster, ISBN: 9783402132555

Beschreibung / Abstract

Das Archiv des ehemaligen Xantener Viktorstifts gehört zu den besonders gut erhaltenen mittelalterlichen Kirchenarchiven. Zum Bestand gehört auch ein vom Xantener Dekan Arnold Heymerick verfasstes Statutenbuch aus dem Jahr 1490.
Unter dem Titel „Repertorium Decani“ vereint es in sich eine Fülle von Gesetzen, Regeln und Gewohnheiten, die über Jahrhunderte erlassen wurden und den Stiftsalltag bin ins kleinste Detail regelten. In keinem anderen Stift wurden die Vorschriften mit solcher Akribie zusammengetragen wie im Viktorstift durch Dekan Heymerick. Die Zusammenstellung lässt in ihrer Ausführlichkeit Rückschlüsse auf das alltägliche Miteinander der Kanoniker im Stift zu und zeigt die kirchliche Institution als einen Ort des intensiven Austausches mit ihrer Umgebung. Erstmals wurde das Statutenbuch nun ediert und kommentiert.
Die Klärung der Frage, warum es sich ausgerechnet der Dekan des Xantener Viktorstifts zur Aufgabe machte, solch ein umfassendes Werk zu erstellen, ist Gegenstand dieser Arbeit.
Anhand einer genauen Auswertung der in der Statutensammlung enthaltenen Vorschriften im Vergleich mit den Gesetzessammlungen anderer Stifte und dem Abgleich mit den ältesten Kanonikerregeln werden Besonderheiten des Xantener Stiftslebens ebenso aufgedeckt wie generelle Schwachstellen im „System Kollegiatstift“. Dem Leser bietet sich ein buntes Portrait des Stiftsalltags im ausgehenden Mittelalter

Inhaltsverzeichnis

  • Title
  • Inhalt
  • Vorwort des Herausgebers
  • Vorwort der Autorin
  • 1. EINLEITUNG –DIE EDITION DES XANTENER STATUTENBUCHS
  • 1.1. Die Edition
  • 1.2. Quellen- und Forschungslage
  • 2. ARNOLDUS HEYMERICUS CLIVENSIS –BIOGRAPHIE
  • 2.1. Der Werdegang
  • 2.2. Der Humanist
  • 2.3. Schlussbetrachtung
  • 3. NORM UND WIRKLICHKEIT –MISSSTÄNDE, PROBLEME UND ZWISCHENMENSCHLICHES IMXANTENER VIKTORSTIFT
  • 3.1. Die Einleitung des Repertoriums
  • 3.2. Die Missstände
  • 3.3. Schlussbetrachtung
  • 4. DAS REPERTORIUM, DER STATUTENENTWURF AUS DEN 1460ER JAHREN UNDSTATUTEN UMLIEGENDER STIFTE –EIN INHALTLICHER UND BEGRIFFLICHERVERGLEICH
  • 4.1. Das Statutenbuch aus dem Jahr 1461
  • 4.2. Statuten anderer Stifte
  • 4.3. Schlussbetrachtung
  • 5. DAS REPERTORIUM, DIE REGULA CANONICORUM UND DIE INSTITUTIO CANONICORUM –MÖGLICHE BEEINFLUSSUNG UNDGRUNDLEGENDE UNTERSCHIEDE
  • 5.1. Die Regula Canonicorum
  • 5.2. Die Institutio Canonicorum
  • 5.3. Das Repertorium im Verhältnis zur Regula Canonicorumund zur Institutio Canonicorum – ein Fazit
  • 6. HANDSCHRIFTENBESCHREIBUNG UND AUFBAU
  • 6.1. Nutzung und Aufbewahrungsort
  • 6.2. Handschriftenbeschreibung
  • 6.3. Aufbau des Repertoriums
  • 7. ZUSAMMENFASSUNG UND AUSBLICK
  • 7.1. Abschlussbetrachtung
  • 7.2. Ausblick und Forschungsmöglichkeiten
  • EDITION
  • De eisdem aliud statutum, libri albi folio LXIX.
  • De electione absencie et aliis presentes et absentes concernentibus folio LXXXIIIlibri albi.
  • De simili residencia aliud statutum libri albi folio XC contentum
  • De residencia primi anni canonicorum folio LXXXII
  • De modo electionis prelatorum ecclesie Xanctensis
  • Avisamenta circa electiones prelatorum et collaciones beneficiorum faciendas
  • Iuramentum prestandum per prepositum in sua admissione folio predicto contentum.
  • Iuramentum eodem folio sequitur quod prestabit decanus racione sui decanatus.
  • Sequitur iuramentum scolastici folio prescripto
  • Iuramentum portarii et thesaurarii folio proxime dicto.
  • Iuramentum canonicorum eodem folio.
  • De preposito folio predicto sic sequitur
  • De fructibus vero ferculi defuncti per annum percipiendis libri rubei folio XV mo.
  • Recepcio et intronisacio domini Johannis de Virnenborch ad preposituram Xanctensemcum iuramenti prestacione libri rubei folio CXXXIIIIto
  • De synodo prepositi Xanctensis presidentis cum infula et de decimis novaliumpercipiendis libri rubei folio primo
  • Item de reduccione annexionis ferculi ad prebendam prepositi libri rubei folioXLVI.
  • Item libri rubei folio XLVIII: De separacione cellerarie a prepositura et collacioneofficiorum campanariorum.
  • Ex libro albo ecclesie Xanctensis de preposito excerpta
  • Ex antiquo libro cellerarie de eodem preposito
  • De decano.
  • De quibusdam punctis per Ottonem decanuma recognitis, dicti libri folio CLXII.
  • De Decano.De taxacione vini vendendi in opido Xanctensi et eius districtu, libri rubei folio XXV.
  • Item libri rubei folio LXLVII: De adiectione ecclesie de Monumento ad decanatuma
  • De adieccione ecclesie de Monumento ad decanatum libri rubei folio XXVIII.
  • Item libri rubei folio XLVIII de adieccione ecclesie de Monumento et eius liberacionea iure archidiaconatus
  • De fundacione et collacione cappelle in Sonsbecke ac eius synodo, libro295 predictofolio XXVII
  • De cappella in Vennaa et iure eius libri rubei folio LX.
  • Ex antiquo libro cellerarie.
  • De scolastico libri rubei folio CXXXIII
  • De ecclesia in Millinghen attinente scolastrie Xanctensi libri rubei folio XVII
  • De wara prebende episcopi adiecta scolastrie libri rubei folio XXI
  • Item de uno ferculo pertinente ad scolastriam, super de preposito habeturEx libro albo.
  • Ex antiquo libro cellerarie.
  • De portario et iure eius ac suorum subditorum correccione, ac beneficiorumeorundem collacione libro rubeo folio LVI
  • Item libri rubei folio CLX
  • De prebendis elemosinariis sacerdotibus per portarium conferendis libri rubeifolio LIIII
  • Ex libro albo
  • Ex antiquo libro cellerarie
  • De electione poratrii
  • De canonico seu priore seniore
  • Ex vetusto libro memoriarum et festorum
  • De custode seu thesaurario dicti libri folio CLIIII.
  • Sequitur ipsius libri folio CLV.
  • Ex albo libro
  • Ex antiquo libro cellerarie
  • De canonicis sacerdotibus et eorum prebendis sacerdotalibus libri rubei folioCLVI
  • Item de prebenda episcopi inter sacerdotem et ministros altaris dividenda, in litterisPhilippi archiepiscopi Coloniensisa libri rubei folio XIIII contentis sic intercetera habentur.
  • Ex libro albo.
  • Ex antiquo libro cellerarie
  • Ex libro albo
  • Ex antiquo libro cellerarie
  • De camerario, libri rubei folio CLV
  • Ex libro albo.
  • Ex antiquo libro cellerarie
  • De cellerario libri rubei folio CLV.
  • Ex libro albo.
  • Ex antiquo libro cellerarie
  • Ex antiquo libro cellerarie.
  • Alia que ex bursa ministrantur ab antiquo observata suis invenias locis.
  • De magistrofabrice libri rubei folio CLVI
  • De canonicis cappellanis libri rubei folio CLX.
  • De canonicis bastunariis et bastuno
  • De canonicis scholaribus et eorum emancipacione libri rubei folio CLVII.
  • De eisdem dicti libri folio CLXIIII.
  • Item huius libri folio LXXXI: De huiusmodi canonicis sic continetur
  • Item de eisdem eodem folio sequitur
  • Item de canonicis peregrinantibus
  • De diaconis et subdiaconis ac eorum debito et antiquioritate libri rubei folioCLXV.
  • De regula tonsura, habitu et honestate iure ac debito canonicorum secundum diversasecclesie Xanctensis consuetudines in generale libri rubei folio CLVII
  • Ex decretro vicesime sessionis concilii Basiliensis de concubinariis
  • De religione canonicorum eiusque usu et aliis divinum officium et chorum concernentibuslibri rubei folio CLVII.
  • Sequitur folio CLVIII
  • De translacione festi beati Victoris libri rubei folio XXVII, ut sequitur invenias
  • De commemoracione beate Helene folio XCII.
  • Quo tempore quisque debet esse in choro
  • De pignorantibus cultum Divinum.
  • De tenentibus capitula tempore misse
  • De spectaculis in ecclesia non faciendis
  • De interdicto generali et speciali libri rubei folio CLXII.
  • Item supra de religione canonicorum: Vide quod tempore interdicti generalitereundum est in cappis
  • De divino officio servando in loco interdicto folio XCII
  • Ex eisdem decretis predicte sessionis
  • Ex iure communi, que ante cessacionem a divinis requiruntur.
  • De canonico egrotante sive infirmo et eius absencia et licencia petenda, libri rubeifolio CLVIII.
  • De canonicis licencia vel non indigentibus, ac ipsa licencia petenda ac absenciecontumacieque penis libri rubei folio CLVIII.
  • De recepcione canonicorum suspensorum sive contumacium et eorum ac excommunicatorumpena libri rubei folio CLIX.
  • De capitulo eiusdem iuribus ac disciplina et iudiciis servandis ac canonicis | suspensiset eorum suspensionibus faciendis ex diversis libri rubei locis collecta sequuntur
  • Ex libro albo.Littera convocacionis fratrum ad capitulum pro arduis rebus huius libri folioXCI.
  • De alienantibus bona ecclesie et eam in eisdem defraudantibus ac eorum penis
  • De canonicis obediencias tenentibus et pensiones recipientibus vel decimas exponentibuset non solvencium penis libri rubei folio LX.
  • Ex libro albo.De decimis et redditibus ecclesie impensionandis huius libri folio LXXXVI statutumincipit et per folia sequencia continuatur.
  • De canonico incarcerato et carcere servando libri rubei folio CLX.
  • De primi anni et alia canonicorum residencia et non residencium absenciumquepena ac presencium distribucione
  • Sed contra non residentes, sic libri rubei folio II habetur
  • Item dicti libri folio CLXIIII: De superest computacionis cellerarii iuxta residencietempus dando, ut sequitur continetur.Idem statutum libri albo folio LXXXI habetur.
  • De distribucione vini spei et denariorum presencie libri albi folio XL.
  • De denariis presencie eodem folio.
  • De pena canonici ad percepcionem venientis si antequam compleverit annumresidencie absens fuerit prefati libri folio XI.
  • Sequitur de presentibus sive residenciam facerer volentibus de quibus hoc, quodsequitur statutuimus observandum
  • Ordinacio capituli super absencia causa pestis
  • De marcis per defunctum prelatum vel canonicum solvendis pro ornamentiscomperandis libri rubei folio CXLV.
  • De secundo anno gracie, de prebenda canonico defuncto concesso libri rubeifolio XXVI sic habetur.
  • De duobus defuncto et duobus ecclesie prebende ac uno ferculi annis cedentibus,libri rubei folio LIIII
  • De exempcionibus, libertatibus, privilegiis, iurisdicionibus ecclesie ac canonicorumet eorum ac consuetudinum ecclesie confirmacionibus necnon officiorumcollacionibus
  • Sequitur conservacio premisse confirmacionis eiusdem libri folio quinto.
  • De privilegiorum et libertatum ecclesie nostre concessarum confirmacione librirubei folio CX.
  • De libertate officiatorum et canonicorum iurisdictione in eosdem et eorum familiamipsius libri folio XXI sic habetur.
  • Item de iuramentorum solucionis vini in prima recepcione concessione super boniset libertatibus etc ecclesie ac officiatorum confirmacionibus libri rubei folioXXX sic habetur.
  • Iuramentum itaque vicariorum et chorisociorum prout libri rubei folio CLII habetursequitur.
  • Iuramentum per lectores evangeliorum et epistularum prestandum libri rubei folioXCVII contentum sequitur
  • De vicariorum residencia personali et absencie pena ac iuribus capitularibus percanonicos non percipiendis et qui dicantur capitularia libri albi folio CLXXIIII.
  • De plebano libri rubei folio XXIX ut sequitur invenimus contineri
  • De plebano et sancti Andree ac sancti Michaelis cappellanis libri rubei folio LIIut habetur sequitur
  • De quatuor seu septem prebendis elemosinariis et altaribus quatuor primorumvicariorum et eorum debito ac subieccione1277 libri rubei folio LV.
  • De dormitorii ac de Wese et de Rothem et ceteris ecclesie officiatis.
  • De cappella sancti Gereonis et eius cappellario, libri rubei folio LIX
  • De cappella sancti Johannis ac eius cappellario et redditibus ac debito libri rubeifolio LXI
  • De altari beate Marie in novo opere et eius fundacione et sacerdote ac illius institucioneac debito libri rubei folio LXI
  • De altari sancte Helene eiusque collacione redditibus et sacerdote ac illius debitolibri rubei folio CXXXVI
  • De lectoribus evangeliorum et epistularum
  • De rectore scholarum et scholaribus libri rubei folio CLVI
  • De campanariis et eorum iuramentis
  • Item vide supra de capitulo: De decima archiepiscopo solvenda, quantum hoscampanarios concernat
  • Incipiunt littere episcopales
  • Incipiunt littere regum et principium ac aliorum laicorum
  • Incipiunt littere prepositorum
  • Incipiunt littere et statuta decani et capituli
  • Quales carnes et quibus temporibus generaliter debeantur.
  • Qualiter et quando caseus dari debeat.
  • Qualiter et quando alleca dari debeant
  • Quid sit redempcio et quanta et quibus temporis soleat dari
  • Qualiter et quando denarii ferculares dari debeant.
  • Qualiter et quando denarii prebendales dari debeant
  • De pullis et ovis et carnibus, que dicuntur Undersat qualiter dari debeant
  • De arthocreis id est Creppellen
  • De carnibus, que dicuntur Spisevleiz
  • De denariis, qui dicuntur Spisepenninge
  • De ferculo, quod dictur Lesemoys
  • De pane triticeo coctidiano et de pane, qui dicitur Spisebroit et Sindebroit
  • De cervisia, que dicitur Dinstenbie
  • De habitu sacerdotum et decanorum et officio, ac residencia scolasticorum et cantorum.
  • De illis, qui excommunicatos omittunt denunciare.
  • De alienis et vagis sacerdotibus
  • Statuta concilii Wilhemi archiepiscopi Coloniensis
  • Folio CLXXX: Statuta Theoderici archiepiscopi Coloniensis
  • Ex antiquo libro cellerarie seu administracionis reddituum eccelsie Xanctensisasseribus corio subrubeo vestitis illigato et in sacristia incathenato
  • Ex alio libro cellerarie per dominum A. ex diversis registris post suprascriptumlibrum compilato de redditibus ecclesie administrandis cuius incipit ut sequiturfolio primo prefacio.
  • De ministrandis ecclesie Xanctensis redditibus novellus modus per dominumJohannem de Nussia quondam eiusdem ecclesie canonicum summarie traditussequitur.
  • Fructus prebende ferculate pro absente.
  • Presenciarius solvit infrascripta
  • Aliud novum registrum bonorum presencie, anno Domini MCCCCLXnovoper dominum Theodericum Nyenhuys canonicum succincte et specifice compilatum.
  • Ex vetusto libro memoriarum et festorum ecclesie Xanctensis sub rubeo compertorio2878,que per modum kalendarii inibi dietim inscribuntur. Et incipit a CircumcisioDomini [1.1.].2879
  • Register
  • Personenregister
  • Ortsregister
  • Sachregister
  • Abkürzungsverzeichnis
  • Abbildungsverzeichnis
  • Quellen und Literatur
  • Ungedruckte Quellen
  • Gedruckte Quellen
  • Literatur

Mehr von dieser Serie

    Ähnliche Titel

      Mehr von diesem Autor